نسیم صبحگاهی

ریشه و علت لشکرکشی ابرهه به مکه
اصحاب فیل عنوان قومی است که تنها یک بار در سوره فیل در قرآن آمده و داستان آن در روایات و قصص با حمله ابرهه به مکه مربوط می شود.در روایات از اصحاب فیل به عنوان قومی مهاجم از جنوب حجاز یاد شده است که هدف ویران کردن کعبه را داشتند و شخصی به نام ابرهه ، حاکم یمن فرمانروای آنان بوده است.

همیشه برای من این سوال بود که دلیل لشکرکشی ابرهه به مکه چه بوده است؟ قطعا قصد او برای کشورگشایی و تصرف سرزمین مکه نبوده است ، چرا که سرزمین مکه به علت موقعیت جغرافیایی چندان ارزشی نداشته است. پس چه چیز باعث این عمل گشته؟ آیا ابرهه موحد بود؟ آیا ابرهه به خاطر تخریب بتهای مکه قصد این کار را داشته است؟

کشور یمن در جنوب غربی عربستان واقع شده است . قبایل مختلفی در آنجا حکومت کردند و از آن جمله قبیله بنی حمیر که سالها در آنجا حکومت داشتند.زرعه بن تبّان-ذونواس-یکی از پادشاهان این قبیله در یکی از سفرهایش به شهر یثرب سخت تحت تأثیر تبلیغات یهودیان مهاجر یثرب قرار گرفت و از بت پرستی دست کشید وبه دین یهود درآمد. طولی نکشید ذونواس از یهودیان متعصب گردید و به نشر آن در سرتاسر جزیره العرب و شهرهایی که تحت حکومتش بود کمر بست ، تا آنجا که پیروان ادیان دیگر را به سختی شکنجه می کرد تا به دین یهود درآیند. مردم نجران یکی از شهرهای شمالی یمن چندی بود که آیین مسیحیت را پذیرفته بودند و به شدت از آن دفاع می کردند ، به همین جهت از پذیرفتن آیین یهود سرپیچی کرده و از اطاعت یهود سر باز زدند.

ذونواس خشمگین شد وتصمیم گرفت آنها را به سخت ترین وضع شکنجه کند. به همین جهت دستور داد خندقی حفر کردند و آتش یادی در آن افروخته و مخالفین دین یهود را در آن بیاندازند و بیشتر اهالی نجران را در آتش سوزاند و گروهی را با شمشیر سرکوب کرد و جمع کشته شدگان آنروز را بیست هزار نفر نوشته اند.به عقیده گروه زیادی از مفسران قران داستان اصحاب اخدود در قران کریم1 اشاره به همین ماجرا دارد.

یکی از مسیحیان نجران ، ذوس ذی ثعلبان توانست جان سالم بدر ببرد و به سوی روم بگریزد.او توانست خود را به دربار امپراتور روم در قسطنطنیه برساند و خبر این کشتار فجیع را به امپراتور روم که مسیحی بود بازگو کند.از قیصر روم تقاضای لشکری کرد تا به نجران برگرددولی قیصر بهانه آورد که :"یمن از من دور است و لشکر روم رغبتی به آنجا ندارد،ولی من نامه ای به نجاشی پادشاه حبشه می نویسم تا وی شما را یاری کند.” قیصر نامه ای به پادشاه حبشه نوشت که :"دوس ذی ثعلبان می رسد و مراعات وی کنید.” دوس نامه راگرفت و با شتاب به سمت

1.قرآن کریم، سوره بروج ،آیات 1 الی10

نجاشی در حبشه رفت و نامه را به او داد وقصه ظلمی که به اهالی نجران شده را با او درمیان گذاشت و از نجاشی طلب کمک کرد. نجاشی قبول کرد و هفتاد هزار سوار با وی فرستاد. البتهاز گزارشها چنین بر می اید که حبشیان دوبار برای سرکوب ذونواس به یمن تاختند.در حمله نخست سپاهی به فرماندهی ارباط و در دفعه دوم سپاهی به فرماندهی ابرهه به سمت یمن روانه کردند.در هر صورت جنگ به شکست ذونواس انجامید و ذونواس از ترس اسارت سوار بر اسب به سوی دریا رفت و جان باخت.

 طبری ابرهه را جاه طلب و سرکش معرفی کرده است او همین قدر که به قدرت رسید نافرمانی کرد و از دادن خراج خودداری نمود به همین دلیل نجاشی سپاهی به فرماندهی ارباط برای سرکوب وی فرستاد ولی ابرهه فرمانده سپاه نجاشی را در جنگ تن به تن به کمک غلام خود کشت.ابرهه پس از شکست رقبای خود و تسلط بر یمن و برای جلب حمایت پادشاه حبشه و امپراتوری روم به فکر ساختن کلیسای بزرگ و باشکوهی افتاد . ابرهه - قُلیس - این کلیسای بی نظیر را در شهر صنعا ساخت و قصد داشت آن را زیارتگاه عرب کند.این عمل به گوش اعراب رسید و برای آنها بسیار گران آمد و تصمیم گرفتند که به نوعی آن کلیسا را تضعیف و تخفیف کنند تا خبرش به همه جا سرایت کند.

“آنگاه عرب شنیدند که ابرهه کلیسایی کرده است و آن چنان عمارتی پدید آورده است و دعوی کرده است که حج جمله عرب باز آنجا افگند از کعبه . ایشان را غیرت برخاست و دربند آن شدند که به نوعی استخفافی بر آن کلیسا آورند که جمله جهانیان را معلوم شود. پس یکی از قبیله بنی فقیم برخاست – و بنی فقیم از قبیله بنی کنانه بودند- و گفت :"من بروم حیلتی بسازم که چهارگوشه ی خانه وی به نجاست بیالایم وکاری کنم تا قیامت از آن باز گویند.” “1و آن عرب چنان کرد.” پس چون خادمان به اندرون آمدند و دیدند که همه جای در نجاست گرفته است و آن مرد این همه حرکتهای خارج کرده است و محراب و چهار گوشه ی کلیسیا به نجاست بیالوده است. خادمان از خود بترسیدند که ابرهه ایشان را سیاست فرماید یا عبرتی با ایشان کند. پس در حال، برفتند و او را از آن حال خبر دادند و گفتند ” ای ملک ، دوش مردی عرب بیامد به حیلت در کلیسا چنین و چنان حرکت ها کرد و ما میدانیم که این اعرابی این حرکت خبث کرده است و این چنین حالی با قلیس به دست آورده است از بهر آن که ایشان شنیده اند که تو چنین عمارتی کرده ای و فرموده ای و این از بهر آن کرده اند که تو حج جمله اعراب باز آن جایگاه افکنده ای تا حج آن جایگاه کنند و ایشان در بند این نکالی شدند و چنین ستیزه ها بر قلیس کردند که خانه توست."."2

1..ابن هشام ، سیرت رسول الله  ،ص35.

2. همان ، ص 36

پس ابرهه چون این سخنان را شنید به قلیس رفت و آنچه اتفاق افتاده بود . وابرهه خبر يافت و سخت خشمگين شد و گفت:«عربان به حمايت خانه خويش اين كار كردند به خدا آن را سنگ به سنگ ويران مى كنم.»

و به نجاشى نامه نوشت و قصه را خبر داد و از او خواست كه محمود فيل خود را بفرستد و آن فيلى بود كه در همه زمين به تنومندى و بزرگى و قوت آن بود1. پس سوگند خورد تا نرود و خانه کعبه را خراب نکند و سنگهای خانه کعبه را به یمن نیاورد قرار نگیرد. وبقیه ماجرا که خارج بحث ماست که از ذکر آن در اینجا خودداری می کنم.

کعبه یکی از شعائر و نشانه های خدایی است و حرمت دارد هر چند در زمان جاهلیت در خانه خدا و اطراف آن بت بوده است اما ابرهه به جای آنکه با بت پرستی به مبارزه برخیزد و در مقام نابودی بتها برآید ، به تخریب کعبه روی آورد. ابرهه در صدد برآمد که نشانه و شعائر خدایی را نابود کند. خدا نیز به دفاع از خانه و شعائر خود برآمد. او قصد تخریب کعبه را داشت نه بدان جهت که بتخانه بود، بلکه چون  در منطقه یمن که ابرهه در آنجا بود و مردم منطقه عرب بودند ، احترام بسیار به کعبه می گذاشتند و کعبه را زیارتگاهی می دانستند ، وی می -خواست برای زیارتگاه آنان جایگزینی قرار دهد تا مردم به زیارت کعبه نروند . چون در اجرای این نقشه موفق نشد تصمیم به تخریب کعبه گرفت که خداوند شرش را دفع نمود.

   1.تاریخ طبری ، ج 2 ، ص 687

منابع و ماخذ:

1.ابن سعد ، محمد ، طبقات کبری ، مترجم محمود مهدوی دامغانی ،جلد1 ،تهران: فرهنگ و اندیشه، -۱۳۷۴

2.ابن هشام،عبدالمالک ، سیرت رسول الله،

3.دوانی، علی ، تاریخ اسلام از اغاز تا هجرت ، قم : دفتر انتشارات اسلامی

4.رسولی محلاتی ، سید هاشم ،درس هایی از تاریخ تحلیلی اسلام ،ماهنامه پاسدار اسلام ،1367

5.سبحانی ، جعفر ، فروغ ابدیت ، جلد 1 ، قم :دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم

6.طبری ، محمد بن جریر ، تاریخ طبری ( الرسل و الملوک) ، جلد 2 ، مترجم ابوالقاسم پاینده ،کتابخانه دیجیتال دانشگاه قران و حدیث